Klimatske karakteristike Pivske planine

Vertikalna raščlanjenost reljefa u durmitorskom kraju se bitno odražava na temperaturne razlike i pojavu inverzije. Srednje godišnje temperature u kanjonskim dolinama kreću se od 6 – 10 °C, na Jezersko – pivskoj površi od 2 – 6 °C i na visokim planinama koje ga okružuju od -6 do 2 °C. Tokom dana u kanjonskim dolinama vazduh se toliko zagrije da temperature mogu dostići i do 30 °C. Tada kroz kanjonske doline struji jak i topao vjetar i ukoliko se nađemo na rubu kanjona i bacimo neki predmet manje težine, snažna vazdušna struja će ga vratiti nazad. Pošto su kanjonske doline uske i duboke (800 – 1.000 m) a planinopivski plato visok (1.350 – 1.450 m) i prostran, javlja se razlika u temperaturi i vazdušnom pritisku, što dovodi do toga da se pregrijana masa iz kanjona kao lakša diže u visine, a kada se vazdušni pritisci izjednače, strujanje vazdušne mase prestaje. U toku ljeta, u predvečerje, rashlađeni vazduh sa Planine, kao teži, spušta se u kanjonsku dolinu i tako nastaje lokalni vjetar noćnik koji ima najveću snagu pred zoru. Noćnik je posebno jak na prevojima između Todorovog i Pirnog dola, kao i između Škrke i durmitorske Sušice.

Na osnovu podataka do kojih je došao K. Kajzer, u durmitorskom kraju su zapažene velike temperaturne amplitude. Tako je 18. avgusta 1927. godine u 6 sati i 45 minuta temperatura u kanjonskoj dolini iznosila 7,7 °C. U 14 sati i 15 minuta temperatura je dostigla 25,5 °C. Dakle, dnevna amplituda je 17,8 °C. Za razliku od kanjonskih dolina, na Jezersko – pivskoj površi dnevne temperaturne amplitude su manje. Ovo potvrđuju i mjerenja. Tako je 11. avgusta 1927. godine na platou Jezera (1.450 m.n.v.) temperatura vazduha u 7 sati iznosila 12,3 °C, a u 15 sati i 30 minuta 20,3 °C, što znači da je dnevna amplituda iznosila 8 °C. Na osnovu ispitivanja koja je vršio B.Ž. Milojević na visini od 1.400 metara, 28. jula 1949. godine, temperatura ovlaženog termometra iznosila je 16 °C, a suvog 20 °C, dok je 27. avgusta 1949. godine u 11 sati na visini od 1.000 metara temperatura ovlaženog termometra iznosila 15,5 °C a suvog 21 °C. Na obali Škrčkog jezera, na visini od oko 1.700 m.n.v. 16. jula 1949. godine u 8 sati i 20 minuta temperatura ovlaženog termometra je iznosila 13 °C, a suvog 17 °C, dok je na visini od 1.900 m.n.v. (cirk Lokvice), 29. jula 1948. godine u 6 sati temperatura ovlaženog termometra iznosila 8,5, a suvog 11 °C.

Na osnovu ovih podataka može se zaključiti da dnevne temperature vazduha i dnevne amplitude postepeno opadaju sa povećanjem visine. Sa porastom visine klima mijenja kvalitativna svojstva. U kanjonskim dolinama ona je župna, a na planinopivskoj površi, posebno zimi, ima osobine alpske klime. Zimi, pri vedrom vremenu, česte su pojave temperaturne inverzije, pa se dešava da su temperature veće na planini nego u kanjonskim dolinama. U jutarnjim časovima česta je pojava magle u kanjonima. Zbog nedostataka podataka teško je pratiti kretanje temperatura na Planini pivskoj.

U durmitorskom kraju ističu se tri zone padavina: u prvoj, koja obuhvata kanjonske doline Pive, Tare i Komarnice, prosječna godišnja količina padavina iznosi od 1.000 mm do 1.500 mm, u drugoj, koja obuhvata Jezersko – pivski plato je od 1.500 do 2.000 mm, i u trećoj, koja pokriva masiv Durmitora, iznosi od 2.500 do 3.000 mm. Klimatolog P. Vujević uvrstio je durmitorski kraj u južno – jadransko – crnogorski pluviometrijski tip u kojem se maksimum padavina javlja u novembru, a minimum u julu. Međutim, detaljnijom analizom godišnjeg rasporeda padavina na nekoliko meteoroloških stanica na Planini, dolazi se do drugačijih podataka.

Na osnovu ove tabele može se zaključiti da se maksimum padavina javlja od novembra do decembra, a minimum u avgustu. Podaci o srednjim godišnjim količinama padavina upućuju na zaključak da ne postoji vertikalna stratifikacija u količini padavina. U periodu od 1959 – 1973 godine, u stanici Nikovići (1.400 m.n.v.) srednja količina padavina je iznosila 1.382 mm, a u Donjim Breznima (Župa pivska) na 960 m.n.v. iznosila je 1.893 mm.  Sličan primjer se javlja i na Planini. U stanici Trsa (1.480 m.n.v.) godišnja količina padavina u periodu 1959 – 1973 godine je iznosila 1.496 mm, dok je u istom periodu u stanici Barni do (Bešići) na 1.430 m.n.v. iznosila 1.559 mm. Ovo se može objasniti time što se Barni do, odnosno zaseok Bešići nalazi na istočnom rubu kanjona Pive, a sa jugoistoka je zatvoren Bobetinim vrhom (1.775 m.n.v.) koji sprečava prodor kišnih oblaka sa juga i jugoistoka. Raspored padavina na Planini pivskoj najbolje se može sagledati na osnovu podataka iz meteoroloških stanica sa ovog prostora.    

Prosječna godišnja količina padavina izmjerena u meteorološkoj stanici na Šćepan polju u periodu od 1959. do 1973. godine iznosila je 1.277 mm. Maksimum padavina bio je u novembru (170 mm), a minimum u avgustu (63 mm).

Prosječna godišnja količina padavina izmjerena u meteorološkoj stanici na Boričju u periodu od 1959. do 1973. godine iznosila je 1.423 mm. Maksimum padavina je bio u decembru (219 mm), a minimum u avgustu (66 mm).

Prosječna godišnja količina padavina izmjerena u meteorološkoj stanici u Nikovićima u periodu od 1959. do 1973. godine iznosila je 1.382 mm. Maksimum padavina je bio u decembru (184 mm), a minimum u avgustu (74 mm).

Prosječna godišnja količina padavina izmjerena u meteorološkoj stanici u Barnom dolu u periodu od 1960 do 1973 godine iznosila je 1.559 mm. Maksimum padavina je bio u novembru (212 mm) a minimum u avgustu (67 mm).

Prosječna godišnja količina padavina izmjerena u meteorološkoj stanici na Trsi u periodu od 1959. do 1973. godine iznosila je 1.496 mm. Maksimum padavina je bio u novembru (214 mm), a minimum u avgustu (68 mm).

Najveća maksimalna proljećna količina padavina zabilježena je u meteorološkoj stanici na Trsi i iznosila je 742 mm, dok je najmanja bila na Šćepan polju 556 mm. U meteorološkoj stanici u Barnom Dolu zabilježena je maksimalna proljećna količina padavina od 706 mm, na Boričju 682 mm, a u Nikovićima 654 mm. Uzrok ovakvog rasporeda padavina je razlika u apsolutnim visinama. Najveća maksimalna ljetnja količina padavina zabilježena je u stanici u Barnom dolu sa 718 mm, dok je najmanja zabilježena u Boričju 480 mm. Na Šćepan polju je zabilježeno 612 mm, u Nikovićima 603 mm i na Trsi 572 mm. Stanica Boričje se nalazi na dnu valova Pirni do, gdje u toku ljeta dolazi do najvećeg zagrijevanja što prouzrokuje manje količine padavina nego u ostalim stanicama. Na drugoj strani konfiguracija terena i ascedentno strujanje vazduha u toku ljeta na Barnom dolu uzrokuje obilnije kiše.

Najveću maksimalnu jesenju količinu padavina imali su Trsa i Nikovići 1.070 odnosno 1.063 mm, a najmanju Šćepan polje 781 mm. U Boričju je zabilježeno 977 mm, a u Barnom dolu 955 mm. Dakle, sve stanice su imale veće maksimalne količine padavina u jesen nego u proljeće.

Maksimalne zimske količine padavina kretale su se od 1.100 mm u Barnom dolu, 1.065 mm u Boričju, 1.022 mm u Nikovićima, 1.002 mm na Trsi do 955 mm na Šćepan polju. Najveća minimalna proljećna količina padavina je zabilježena na Trsi 119 mm, a najmanja na Boričju 14 mm. U Nikovićima je zabilježeno 74 mm, u Barnom dolu 52 mm i na Šćepan polju 36 mm. Najveća minimalna ljetnja količina padavina zabilježena je na Šćepan polju 84 mm. Stanica na Šćepan polju smještena je u neposrednoj blizini sastavaka Pive i Tare što uslovljava veću vlažnost vazduha, pa samim tim i nešto veće padavine. U ostalim stanicama zabilježene su sledeće količine padavina: Nikovići 60 mm, Boričje 55 mm, Trsa 52 mm i Barni do 51 mm.

Minimalne jesenje količine padavina kretale su se od 97 mm u Barnom dolu, 92 mm na Trsi, 87 mm na Šćepan polju, 83 mm u Nikovićima do 76 mm na Boričju. Najveća minimalna zimska količina padavina zabilježena je na Barnom dolu 83 mm, a najmanja na Šćepan polju i Trsi, 8 odnosno 10 mm. Na Boričju je zabilježeno 35 mm, a u Nikovićima 15 mm.

Srednje količine padavina u toku proljeća kretale su se od 360 mm na Trsi, 339 mm na Barnom dolu, 334 mm na Boričju, 319 mm u Nikovićima do 289 mm na Šćepan polju. Srednje količine padavina u toku ljeta kretale su se od 305 mm na Barnom dolu, 293 mm na Trsi, 277 mm u Nikovićima, 263 mm na Šćepan polju do 224 mm na Boričju. Najveća srednja jesenja količina padavina zabilježena je na Barnom dolu 477 mm, a najmanja na Šćepan polju 348 mm. Na Trsi je zabilježeno 441 mm, na Boričju 410 mm, a u Nikovićima 405 mm. Zimske srednje količine padavina kretale su se od 454 mm na Boričju, 438 mm na Barnom dolu, 402 mm na Trsi, 380 mm u Nikovićima do 377 mm na Šćepan polju.

Durmitorski kraj prima znatne količine padavina koje se u hladnom periodu godine najčešće javljaju u obliku snijega. Visina sniježnog pokrivača prvenstveno zavisi od nadmorske visine. U kanjonskim dolinama Pive, Tare, Komarnice i durmitorske Sušice visina snijega se kreće od 40 – 70 cm, na pivsko – jezerskoj površi od 100 – 150 cm, a na najvišim djelovima Durmitora preko 2 metra. U kanjonskim dolinama snijeg se najkraće zadržava (3 do 4 mjeseca), dok na planinopivskom platou traje 5 do 6 mjeseci. Javlja se krajem oktobra ili u prvoj polovini novembra i traje do polovine aprila, a nekad se zadrži i do maja.

U periodu od 1959. do 1973. godine zabilježene su sledeće maksimalne visine snijega: Trsa 260 cm, Boričje 249 cm, Nikovići 190 cm i Šćepan polje 111 cm. Srednji broj dana sa snijegom kretao se od 102 dana na Trsi, 95 dana u Nikovićima, 85 dana na Boričju do 59 dana na Šćepan polju.

Kanjonske doline Pive i Komarnice su otvorene pravcem sjever – jug dok ih sa istoka zatvara Durmitor, sa zapada i jugozapada Vojnik i Golija, a sa sjevera i sjeverozapada Volujak i Vučevo, tako da u ruži vjetrova dominiraju sjeverni i južni pravac. Južni vjetar duva iz pravca doline Morače. Vazdušne mase, zbijene između južne podgorine Durmitora, Vojnika i Golije, prodiru na prostor Planine kao južni vjetar. Južni vjetar duva u proljeće i jesen i donosi kišu i snijeg. Može da dostigne veliku snagu. U proljeće, pod uticajem juga, dolazi do naglog otopljavanja snijega. Sjeverac se javlja najčešće u hladnom periodu godine i uslovljava vedro i hladno vrijeme. Sjeverni i južni vjetar se najčešće smjenjuju u jesen i proljeće, a ponekad i ljeti. Tada dolazi do naglog snižavanja temperature. Tako je u dolini Tare, 18. avgusta 1954. godine, nakon prodora hladnog sjeverca i kiše koja je trajala nekoliko dana, temperatura opala sa 25 °C na 13 °C. Zatvorenost pivskog prostora uticala je na pojavu većeg procenta tišina (oko 56 %) u odnosu na Jezerski plato (40 %).

Pripremio: Stevan Dubljević

Literatura:

Milojević, B. Ž. (1955): Doline Tare, Pive i Morače, Naučno društvo NR Crne Gore, Odjeljenje za prirodno – matematičke nauke, Cetinje.

Dubljević, B. (2006): Planina pivska, Draslar partner, Beograd.

Milojević, B. Ž. (1951): Durmitor, Zbornik radova SANU, Beograd.