Zvijezde su usijana i gasovita nebeska tijela kojih u vasioni postoji veliki broj. One su grupisane u sazvežđa u kojima su najsjajnije zvijezde dogovorom imenovane.
Sazvežđe Mali medvjed, koje je u narodu poznato pod nazivom Mala kola ima oko 20-ak zvijezda, gdje njih 7 čini karakterističnu figuru Malih kola. Najsjajnija zvijezda u ovom sazvežđu je Sjevernjača ili Polaris. Ona je ključna zvijezda za određivanje sjevera na noćnom nebu. To je usijana i gasovita masa koja se kreće po kružnici veoma malog prečnika (oko 44’), tako da se približno može uzeti za sam Sjeverni nebeski pol. Udaljena je od planete Zemlje oko 600 svjetlosnih godina, ima prividnu veličinu 2,0, a apsolutnu 4,5. Sa prostora Crne Gore ona se na noćnom nebu vidi pod uglom od oko 45°.
Neka od najnovijih istraživanja pokazuju da se zvijezda Sjevernjača sastoji iz tri zvijzde od kojih su dvije znatno manjih apsolutnih i relativnih vrijednosti. Tako da se pod imenom Polaris označava sistem ove tri zvijezde. Parametri koji su prethodno navedeni za zvijezdu Sjevernjaču važe za zvijezdu Polaris A, a ostala dva usijana i gasovita tijela zvijezdanog sistema Polaris se nazivaju Polaris Ab i Polaris B.
Sazvežđe Mali medvjed je teško uočljivo na prvi pogled na noćnom nebu pa se prvo traži zvijezda Sjevernjača pomoću sazvežđa Veliki medvjed ili Velika kola. Tačnije, Sjevernjača se nalazi pomoću zamišljene figure Velikih kola koja su sastavljena od 7 najsjajnijih zvijezda u ovom sazvežđu. Velika kola su najznačajnija i najpoznatija grupa zvijezda za sve narode sa sjeverne Zemljine hemisfere. Ono obuhvata oko 120 zvijezda koje su vidljive golim okom, a koliki je njihov značaj vidi se u činjenici da su sve imenovane (α Dubhe, β Merak, γ Fekda, δ Megrec,…). Sva imena zvijezda u arapskoj verziji grčkih slova ukazuju na položaj zvijezde na figuri medvjeda.
Zvijezde Dubhe i Merak služe kao markeri za pronalazak Sjevernjače. Petar Apijan je 1633. godine objasnio veoma jednostavan način kako se pomoću ove dvije zvijezde nalazi Sjevernjača. Naime, on savjetuje da se zamišljena linija koja spaja Dubhe i Merak produži pet puta na stranu Dubhe i stići će se do Sjevernjače. Pozicija samog Sjevernog nebeskog pola je determinisana linijom koja spaja Sjevernjaču sa zvijezdom η UMa, prvom zvijezdom u rudi Velikih kola. Treba istaći da Veliki medvjed uvijek zauzima različite položaje u odnosu na Sjevernjaču u različitim časovima u toku noći i da to važi za sva godišnja doba.
Sjeverni nebeski pol (ili kako je ranije navedeno približno Sjevernjača) spušten po vertikali na horizont daje sjevernu tačku (N north), koja je ključna za orijentaciju na horizontu. Kada je pronađen sjever, lako je pozicioniranje ostalih strana svijeta. Ovakav vid orijentacije je lako izvodljiv pri vedrom vremenu, a svo umijeće orijentacije dolazi do izražaja pri oblačnom vremenu. Tada vladaju takvi klimatski uslovi veoma je teško pronaći i samo sazvežđe, a kamoli najsjajniju zvijezdu u njemu.
Pripremio: Marko Drašković
Literatura:
Burić, G. Barović (2004): Astronomska geografija; Filozofski fakultet; Nikšić
Tadić (2004): Matematička geografija uvod u geografiju; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd
www.britannica.com
