Zvijezde su usijana i gasovita nebeska tijela koja posjeduju vlastiti izvor energije. Njihova glavna osobina je da zrače svjetlost, toplotu i druge forme radijacije. Iako većina zvijezda postoji kao samostalna, tri od četiri zvijezde egzistiraju kao dio jednog binarnog sistema. Neka svojstava zvijezda možemo zaključiti iz neposrednog opažanja. Mjeru za opaženi sjaj zvijezde nazivamo prividnom zvijezdanom veličinom ili prividnom zvijezdanom magnitudom. Prividna zvijezdana veličina određena je svjetlosnim tokom sa zvijezde kojeg prima opažač.
Golim okom možemo opažati zvijezde do prividne zvijezdane veličine od + 6. Klasifikacija zvijezda prema opaženom sjaju je temelj Hiparhove klasifikacija zvijezda. Hiparh je u svom istorijskom katalogu zvijezda, najsjejnije zvijezde označio sa + 1, a najslabije vidljive sa + 6.
Današnja klasifikacija zvijezda je puno preciznija i obuhvata i negativne iznose prividne zvijezdane veličine. Tako, primjera radi, zvijezdana veličina Sirijusa je – 1,4, Vege 0, Sunca -26,8. Kod određivanja prividnih zvijezdanih veličina zvijezda, potrebno je uzeti u obzir i slabljenje sjaja zvijezda zbog apsorpcije njihove svjetlosti u Zemljinoj atmosferi (učinka atmosferske ekstinkcije). Zvijezde su različito udaljene od Zemlje, pa je radi ocjene njenog stvarnog sjaja uvedena aposolutna zvijezdana veličina (M). Apsolutnu zvijezdanu veličinu definišemo kao onaj prividni sjaj koji bi zvijezda imala kada bi se nalazila na udaljenosti od 10 parseka (pc; jedan parsek iznosi 3,26 svjetlosnih godina, tj. 3, 08 km). Primjera radi, apsolutna veličina Sunca iznosi + 4,96, a prividna izvan atmosfere iznosi – 26,78. Znajući apsolutne veličine zvijezda možemo da poredimo njihov stvarni sjaj.
Boja zvijezda je različita: zvijezda je sve više bijela što je njena temperatura veća. Izgled spektra zvijezde zavisi od temperature. Prema izgledu spektra imamo različite klase: O, B, A, G, F, K, M, (redosljed prema pocrvenju u boji i opadanju temperature). Spektralnu klasifikaciju zvijezda sprovodimo pomoću spektrografa, to je uređaj koji pomoću prizme (difrakcijske rešetke) rastavlja svjetlost u spektar. Zabilježeni zapis spektrografa nazivamo spektrogram. Svaka spektralna linija u spektru zvijezde pripada određenom hemijskom elementu. Tako na osnovu karakterističnih spektralnih linija koje emituje ili apsorbuje određeni hemijski element ili molekul, možemo ustanoviti hemijski sastav zvijezda. A detaljnijom spektralnom analizom i zastupljenost hemijskih elemenata na zvijezdi čiju spektralnu analizu radimo.
Temperatura na njihovoj površini je od 1 700˚ C do 50 000˚ C pa i veća. Po temperaturi zvijezde mogu biti:
- Crvene – sa temperaturom od 1 700 do 3 000˚ C (poređenja radi, gvožđe se topi na 1 535˚ C i na svim zvijezdama je u tečnom stanju)
- Narandžaste – sa temperaturom od 3 000 do 5 000˚ C
- Žute – sa temperaturom od 5 000 do 8 000˚ C (Sunce)
- Bijele – sa temperaturom od 8 000 do 15 000˚ C
- Bijelo-plavičaste – sa temperaturom od 20 000˚C do preko 50 000˚ C (pa čak i do 70 000˚ C).
Niko ne zna koliko tačno zvijezda postoji u našoj galaksiji. Na noćnom nebu sa Zemlje je vidljivo oko 3 000 zvijezda. Međutim, u vasioni se nalazi na stotine milijardi zvijezda. Sve su one grupisane u sazvežđa u kojima najsjajnije zvijezde imaju svoja imena. Sa dogovorom utvrđenim granicama u našoj vasioni ima 88 sazvežđa. Zbog kretanja Zemlje i sazvežđa relativno mijenjaju svoj položaj. Tokom godine Sunce sa svojim sistemom prividno prođe kroz 12 sazvežđa. Ta sazvežđa nose imena: Ovan, Bik, Blizanci, Rak, Lav, Djevica, Vaga, Škorpija, Strijelac, Jarac, Vodolija i Riba.
Dvojne zvijezde – one mogu biti vizuelne, kada se njihova dvojnost otkriva neposredno, gledanjem kroz teleskop i spektralno (spektroskopski) dvojne – kada se dvojnost otkriva iz spektra na osnovu periodičnog razdvajanja spektralnih linija. Vizuelno dvojne se dijele na optičke koje nam izgledaju međusono blizu usljed dejstva perspektive i fizički dvojne gdje su zvijezde stvarno blizu jedna druge i obilaze svaka po svojoj putanji u odnosu na zajednički centar mase po zakonima gravitacije i konkretno po Keplerovim zakonima.
Nasini astronomi su uspjeli da otkriju, pomoću Hubble Space teleskopa postojanje planete koja orbitava oko dvojne zvijezde u sistemu OGLE-2007-BLG-349, koji je lociran na 8 000 svjetlosnih godina od centra Mlječnog puta (naše galaksije). Planeta se nalazi na 300 milona milja od zvijezdanog dua i završi jednu revoluciju oko obije planete za oko 7 zemaljskih godina. Dvije crvene zvijezde oko kojih orbitava ova planeta se nalaze na razdaljini od 7 milona milja jedna od druge (ili poređenja radi 14 puta veća razdaljina nego li između Zemlje i Mjeseca). Ova 3 objekta su otkrivena 2007. godine saradnjom više radnih grupa. Naučnici su prvo pronašli planet i zvijezdu, a detaljinije analize su pokazale da se radi o sistemu od 3 nebeska tijela. Podaci iz ovog istraživanja su publikovani u Astronomskom Žurnalu (The Astronomical Journal).
Pripremio: Marko Drašković
Literatura:
Burić M., Barović G. (2004): Astronomska geografija. Filozofski fakultet, Nikšić.
D. Roša, A. Valečić, Z. Drvar, D. Hržina, I. Romštajn, D. Maričić, M. Bašić, (2016): ASTRONOMIJA 1-web izdanje. Zvjezdarnica Zagreb – Zagrebački astronomski savez, Zagreb.
D. Dolinaj (2014): Osnovi astronomije za geografe. Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad.
www.nationalgeographic.com/science/space/universe/stars/ps
www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-finds-planet-orbiting-pair-of-stars/
